Mowa odgrywa ważną rolę w społecznym życiu człowieka. Umożliwia ona kontakt z innymi ludźmi. Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu dziecko poznaje otaczający świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia, przeżycia i uczucia.
Rozwój mowy uwarunkowany jest genetycznie i zależy nie tylko od właściwości wrodzonych organizmu człowieka, ale również od warunków społecznych, kontaktów z innymi mówiącymi i kontaktów ze środowiskiem. Możemy więc powiedzieć, że w rozwoju mowy istotną rolę spełniają czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne.
Każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie, podlegając jednak pewnym prawidłom. Czujność rodziców, obserwacja rozwoju i bliski kontakt z dzieckiem pomoże nam szybko zauważyć nieprawidłowości, które ze sporadycznych trudności mogą zamienić się w nawyki lub wady wymagające korekty.
Dlatego też w pierwszej kolejności rodzice powinni zapoznać się z kolejnymi etapami charakterystycznymi dla rozwijającej się mowy. Znajomość procesu rozwoju mowy może okazać się pomocna w podjęciu decyzji, o potrzebie skorzystania z porady logopedy.
Rozwój mowy dziecka
Rozwój mowy zaczyna się jeszcze przed urodzeniem dziecka, bowiem już w 6-7 tygodniu życia płodowego wargi, a później szczęki i żuchwa stają się wrażliwe na dotyk, w 14 tygodniu natomiast zaczynają się ćwiczenia tych mięśni, które po urodzeniu będą odpowiedzialne za oddychanie, chwytanie, fonację i ssanie. Pod koniec 3 miesiąca dziecko ma wykształcone struny głosowe, a więc jeszcze przed urodzeniem jest zdolne do płaczu. Kolejnym ważnym ćwiczeniem w okresie prenatalnym jest połykanie wód płodowych, a później ruchy klatki piersiowej umożliwiające rozwój mięśni przepony i brzucha. W tym czasie rozwija się również narząd słuchu i dziecko zaczyna reagować na różne dźwięki, a zwłaszcza na mowę matki i uderzenia jej serca. Ten pierwszy okres stanowi podłoże późniejszego rozwoju mowy.
Po urodzeniu dziecka w rozwoju mowy wyodrębnione zostały cztery podstawowe okresy.
Pierwszy z nich zwany
okresem melodii obejmuje czas od urodzenia do ukończenia pierwszego roku życia. Charakterystyczne elementy tego okresu to:
- Krzyk, płacz, cmokanie i mlaskanie - są to pierwsze ćwiczenia aparatu oddechowego i artykulacyjnego, które przyczyniają się do rozwoju wzajemnego zrozumienia się matki z dzieckiem.
- Około 3 miesiąca pojawiają się gardłowe dźwięki zwane gruchaniem, głużeniem (k, g, aa, uu, guu). Dziecko stosuje taką "dźwiękową zabawę", kiedy jest zadowolone.
- Około 5-6 miesiąca pojawia się nowa forma - gaworzenie. Jest to już zamierzone powtarzanie pewnych dźwięków typu: pa, la, ma, da. W tym czasie dziecko wymawia już większość samogłosek i spółgłosek i będąc w dobrym nastroju podejmuje swoisty dialog z matką.
- Około 7-8 miesiąca dziecko zaczyna parskać, prychać i powtarzać sylaby np. ma-ma, ba-ba, wywołując tym ogromną radość rodziców. Taka zabawa dostarcza dziecku nowych wrażeń słuchowych.
- Pod koniec pierwszego roku życia dziecko powtarza coraz więcej własnych i zasłyszanych słów, mogą więc pojawić się pierwsze wyrazy, najczęściej połączone z gestem wskazywania: mama, baba, tata, da. Dziecko zaczyna również rozumieć i wykonywać pewne polecenia.
Drugim okresem rozwoju mowy trwającym do końca drugiego roku życia jest okres wyrazu. Dziecko potrafi wypowiedzieć większość samogłosek i część spółgłosek: p, b, m, t, d, n, k, ś czasem ć. Charakterystyczną cechą mowy dziecka w tym czasie jest zastępowanie trudniejszych głosek łatwiejszymi, a także upraszczanie trudnych dla niego wyrazów poprzez wypowiadanie tylko początkowej lub końcowej sylaby. Jest to intensywny okres rozwoju; dziecko rozumie wówczas znacznie więcej niż potrafi powiedzieć.
Trzeci etap rozwoju mowy to okres zdania trwający do końca trzeciego roku życia. W tym czasie dziecko lepiej wypowiada coraz więcej głosek w izolacji, sylabach i prostych wyrazach. Dziecko może jednak upraszczać swoją wymowę przy bardziej skomplikowanych zestawieniach głoskowych, zmiękczać lub zastępować głoski innymi np. j zamiast r. W mowie zaczynają się pojawiać wypowiedzi zdaniowe proste, a później coraz bardziej rozbudowane.
Ostatni okres przypadający od 3 do 7 roku życia, to okres swoistej mowy dziecięcej. Dziecko zaczyna się posługiwać zdaniami złożonymi i coraz częściej stosuje opisy. Mowa dziecka w początkowym etapie tego okresu jest nadal niedoskonała. Dziecko często skraca wyrazy, przestawia głoski, zastępuje głoski trudne łatwiejszymi, tworzy własne wyrazy. Około czwartego roku pojawiają się głoski: s, z, c, dz. Przed rozpoczęciem nauki szkolnej dziecko zaczyna prawidłowo wymawiać głoski: sz, ż, cz, dż oraz r.
Dokładniejszy opis faz rozwojowych znajdziecie państwo na stronie:
http://www.plock.edu.pl/prv/logopeda/profilaktyka/rozwoj/etapy/etapy.html.
Wspieranie rozwoju mowy dziecka
Rola matki w rozwoju mowy dziecka jest bardzo ważna. To właśnie matka najlepiej rozumie i zaspokaja potrzeby swojego dziecka.
Sposób przytulania, bliskość i ciepło matczynego ciała w czasie karmienia, delikatny dotyk matki przy pielęgnacji niemowlęcia, mruczanki, kołysanki i pieszczotliwe zwracanie się do dziecka sprawiają, że czuje się ono bezpieczne i spokojne.
W niedługim czasie dziecko zaczyna również reagować na inne najbliższe mu osoby, doświadczając nowych wrażeń potrzebnych w rozwoju. Właściwe oddziaływanie środowiska otaczającego dziecko wywiera ogromny wpływ na rozwój jego mowy i stanowi swoistą profilaktykę logopedyczną. W późniejszym okresie rozwoju, po rozpoczęciu edukacji przedszkolnej dziecko otrzyma dodatkowe wsparcie pedagogów. Rodzice, rodzeństwo, dziadkowie będą jednak nadal najważniejszymi terapeutami jego mowy.
Więcej informacji na ten temat znajdziecie Państwo na stronach:
http://www.logopedia.net.pl/artykuly/11/wspomaganie-rozwoju-mowy-dziecka--rady-dla-rodzicow.html oraz
http://www.babyboom.pl/dzieci_1_2/rozwoj/zachec_dziecko_do_mowienia.html
Kiedy udać się do logopedy
Rodzice często są zaniepokojeni niewłaściwym rozwojem mowy swojego dziecka.
Zaczynają wówczas szukać odpowiedzi na nurtujące ich pytania (patrz:
http://www.logopedia.net.pl/artykuly/43/kiedy-nalezy-udac-sie-z-dzieckiem-do-logopedy.html oraz
http://www.babyboom.pl/dzieci_3_5/rozwoj/kiedy_do_logopedy.html).
Ze względu na to, iż obecnie bezpłatna opieka logopedyczna w naszym mieście i miastach ościennych jest dobrze rozwinięta, najlepiej jest skorzystać w tym zakresie z porady specjalisty logopedy (patrz: adresy placówek oferujących bezpłatną opiekę logopedyczną w Rudzie Śląskiej).
Czasami zdarza się, że rodzice są tak przyzwyczajeni do mowy swojego dziecka, że nie zauważają niepokojących objawów mogących świadczyć o różnego rodzaju zaburzeniach.
Dlatego też należy poważnie potraktować uwagi innych osób mających z nimi kontakt.
Logopeda dokona diagnozy, pomoże rozwiać wszelkie wątpliwości rodzica lub, jeśli zajdzie taka potrzeba, skieruje dziecko na dodatkowe konsultacje, np. laryngologiczne, ortodontyczne, psychologiczne, pedagogiczne i inne, w celu objęcia dziecka kompleksową opieką, a następnie zaproponuje jego udział w systematycznej terapii logopedycznej.
Badania wykazują, że w większości przypadków mimo upływu czasu problem nie znika, a terapia utrwalonych zaburzeń wymaga większego wysiłku i trwa znacznie dłużej. Więcej o problemach logopedycznych na stronie:
http://www.plock.edu.pl/prv/logopeda/index.html.
